In The Photograph ontketent één foto een wervelwind van vele verhalen tegelijk. Verhalen over de zwarte bewoners van New York, over trots en traditie, over de kracht van fotografie, en over de grootvader van regisseur Sherman De Jesus.

De Jesus vertrekt met een ogenschijnlijk duidelijk doel naar New York: hij wil weten welk verhaal er schuilgaat achter de enige foto van zijn grootvader, Juan de Jesus. Op deze zwart-witfoto is Juan trots en statig vastgelegd: brede schouders, een keurig pak met das… een echte heer anno 1920. Belangrijk detail: Juan De Jesus was een zwarte man. En zwarte mensen werden aan het begin van de vorige eeuw niet vaak zo mooi en plechtig vastgelegd, behalve dan in Harlem, New York.

In een tijd dat segregatie en raciaal geweld wereldwijd om zich heen grijpen, biedt Harlem begin jaren twintig een veilige haven voor wie discriminerende wetten en onderdrukking wil ontvluchten. Duizenden migranten uit de zuidelijke staten en de Cariben vinden in Harlem de vrijheid om zichzelf te zijn en hun identiteit te uiten in muziek, kunst en literatuur. De unieke kunst en ideologie die tijdens deze Harlem Renaissance opbloeien, drukken nog altijd hun stempel op de hedendaagse cultuur. Aan de vooravond van deze culturele bloeiperiode opent fotograaf James Van Der Zee (1886-1983) zijn studio. Hier fotografeerde hij de nieuwe bewoners van Harlem op hun allermooist. Want wat deed je als je eindelijk in New York aankwam, op een plek vrij van racisme en Jim Crow-wetten? In je beste kleding op de foto gaan – als bevestiging van je nieuwe bestaan.

In hun prachtigste pakken, duurste japonnen, luxe bontjassen en handgemaakte hoeden namen de zwarte bewoners van Harlem plaats voor Van Der Zee’s camera. Gewone mensen die een aandenken wilden voor thuis, de nieuwe gegoede burgerij, maar ook beroemdheden als Muhammad Ali en Jean-Michel Basquiat stonden in de rij om zich door ‘the photographer of greatness’ te laten portretteren. Van Der Zee’s werk werd beroemd omdat hij zwarte mensen fotografeerde zoals zij zichzelf zagen, ‘in their finest light’, zoals fotograaf en professor Daniel C. Dawson beschrijft. Van Der Zee maakte zo’n 70.000 foto’s van groepen en individuen die op hun eigen manier uiting gaven aan ‘black excellence and pride’. Mede daardoor is The Photograph ook hoogst actueel. Want hoe vaak zien we zwarte mensen als hoofdrolspelers voorbijkomen in de geschiedenis van kunst en fotografie? Het werk van Van Der Zee is behalve een kunstuiting ook een duidelijke vorm van verzet; in een tijd dat de zwarte mens door de buitenwereld werd gezien als ondergeschikte, legde Van Der Zee hen vast als mens. Ook de grootvader van De Jesus, die als zwarte matroos de wereld over reisde.

The Photograph verweeft de geschiedenis van Harlem even subtiel als krachtig met de persoonlijke achtergrond van regisseur De Jesus. In de voetsporen van zijn grootvader dwaalt hij door New York, waar hij de erfenis van de Harlem Renaissance terugvindt in het werk van hedendaagse fotografen als Jamel Shabazz, die met eenzelfde overtuiging het straatleven van Harlem in beeld brengt. Jazz maakte plaats voor hiphop, de migranten komen nu uit Afrika, maar de zwarte cultuur en trots zijn gebleven. Ook de regisseur voelt zich op deze plek thuiskomen. Wanneer hij zijn haar in Harlem Renaissance-stijl laat knippen in een traditionele kapsalon, is de cirkel rond. ‘You look like you belong here’, aldus de kapper.

Toch staat deze zwarte wereld onder spanning. Harlem wordt bedreigd door gentrificatie, waarbij inwoners plaats moeten maken voor rijke witte nieuwkomers. In The Photograph zien we hoe raciale ongelijkheid en geweld nog altijd doorwerken in het heden en hoe in Harlem ook nu nog verwoed wordt gestreden voor erkenning van de zwarte identiteit: activist Michael Henry Adams, die vecht tegen gentrificatie, stijlicoon Lana Turner die als geen ander de unieke schoonheid van Van Der Zee’s foto’s kan beschrijven, de weduwe van Van Der Zee, die zijn erfenis bewaard in een overvolle opslag, en vele anderen nemen ons mee in het Harlem dat was, het Harlem dat is en het Harlem dat zij in de toekomst hopen te zien. De swingende soundtrack met hits van Ella Fitzgerald, Nina Simone en Duke Ellington neemt je mee naar het Harlem van de jaren twintig én het Harlem van nu.

The Photograph is een filmisch monument, een ode, een eerbetoon aan de kracht van fotografie in het algemeen en de foto’s van James Van Der Zee in het bijzonder, wiens werk honderd jaar later nog altijd revolutionair is. Maar vooral ook een ode aan de mensen die voor de camera van Van Der Zee plaatsnamen. En aan de huidige bewoners en de nieuwkomers, die in de voetsporen voor hun voorouders treden door de zwarte identiteit en cultuur te vieren in hun kerken, kapsalons, marktkramen, festivals en activisme. In The Photograph staat de veerkracht en hoop van de zwarte mens centraal en wordt pijnlijk voelbaar wat het betekent om deel uit te maken van een traditie waarin voorouders die werden onderdrukt zichzelf eindelijk op een voetstuk konden plaatsen.

AVROTROS – zaterdag 25 september 2021 (première NFF) | donderdag 7 oktober 2021 (bioscooprelease)

Kijk The Photograph terug via NPO Start

Affiche The Photograph